‘Massagraven in de bosrand’
De verborgen geschiedenis van Stalag X B Sandbostel
Onderaan deze pagina vind je een originele publicatie uit Griffioen (jaargang 1994). Geschreven in de tijd dat een aantal particulieren zich zorgen maakten over de deplorabele staat waarin het voormalige concentratiekamp Stalag X B verkeerde, om vervolgens alles in het werk te stellen deze historische plaats om te vormen tot een locatie waar de vele slachtoffers respectvol herdacht kunnen worden.
Maar zo’n kleine vijftig jaar na het beëindigen van de Tweede Wereldoorlog was dat moment zelfs nog niet in zicht… Dit kamp bevindt zich overigens bij het dorp Sandbostel, op zo’n 15 kilometer afstand van de legerplaats Seedorf.
Reeds eind jaren ’70 ijverden enkele particulieren (waaronder hobby-historicus Klaus Volland) al voor het oprichten van een gedenkplaats. Op steun van de regionale overheid hoefde men echter niet te rekenen. Sterker nog: Kreis Rotenburg, eigenaar van een belangrijk deel van het terrein, stond lijnrecht tegenover dit plan. Pas in 1992 werden de resterende gebouwen onder monumentenzorg geplaatst en behaalden de drijvende krachten achter dit project hun eerste ‘overwinning’. Wat is overgebleven van Stalag X B mocht in ieder geval niet gesloopt worden…
Ruth Gröhne, dochter van een Duitse Jood die in 1945 in Sandbostel het leven liet, schreef in 1989 in een brief:
“De spoorwegrails liggen er nog, net als de barakken. Tien dagen waren de gevangenen zonder enige verzorging onderweg. Boeren uit Sandbostel moesten de doden met karren afvoeren en in massagraven dumpen. Mijn vader was uitgehongerd en had tyfus en is na enkele dagen zonder medische hulp aan een verschrikkelijke dood gestorven. Medegevangenen begroeven hem in de buurt van de barakken. Deze beelden van onherstelbaar leed had ik voor ogen, toen ik aan de rand van het veld stond. En graag had ik geweten of de boer op de tractor ginds weet in wat voor veld hij ploegt.”
Stille getuigen
Ook schreef zij verwonderd te zijn na haar bezoek aan het plaats delict. Geen enkel gedenkteken of zelfs maar een tekstbordje was te vinden dat naar de gebeurtenissen tijdens de Nazi-overheersing verwijst. Slechts een in de beplanting wegzinkende steen gaf aan dat op deze plaats het gevangenenkamp Stalag X B Sandbostel heeft gestaan. Op het door mos en onkruid overwoekerd terrein bevonden zich nog een aantal zwaar gehavende barakken, als stille getuigen van het leed dat er heeft plaatsgevonden.
Tussen 1939 en 1945 ‘passeerden’ hier honderdduizenden krijgsgevangenen uit ruim vijftig landen. Door de slechte omstandigheden waarin ze waren gehuisvest, stierven er duizenden van honger, ziekte of werden gedood door de bewakers. Het kamp werd op 29 april 1945 bevrijd door de Britse strijdkrachten van het 30e Legerkorps, na gevechten met de Duitse 15e Panzergrenadier-Divisie. De Britten troffen er ongeveer 15.000 overlevende krijgsgevangenen en zo’n 8.000 KZ (Konzentrationslager) gevangenen aan. De schattingen rond het aantal dodelijke slachtoffers lopen op tot enkele tienduizenden…
Stiftung Lager Sandbostel
De omstandigheden in Sandbostel zijn minstens vergelijkbaar met de wreedheden die in kampen zoals Bergen-Belsen hebben plaatsgevonden. Was het misschien uit schaamte dat met het terrein liever liet verkommeren dan er een respectvol oorlogsmonument van te maken? Dat zou eigenlijk nog veel erger zijn! De ware reden zullen we waarschijnlijk nooit achterhalen, maar feit is wel dat de inzet en volharding van enkele initiatiefnemers uiteindelijk heeft geleid tot het oprichten van de Stiftung Lager Sandbostel. Deze stichting kreeg delen van het voormalige kampterrein in bezit, waaronder elf historische barakken en gebouwen van het krijgsgevangenenkamp en enkele gebouwen uit de naoorlogse periode. Vijf houten verblijfsbarakken, een latrine en een keukengebouw werden tot monument gerestaureerd. In 2007 werd de ‘Gedenkstätte Lager Sandbostel’ opengesteld voor het publiek.
Kamp Seedorf
Nog voordat de huidige legerplaats eind jaren ’50 werd gerealiseerd, had dit terrein al een militaire bestemming. Toen nog bekend als Kamp Godenstedt, waarvan de bouw aanving in 1939. Begin mei 1945 nam de Britse militaire regering het bestuur van het kamp over, en was de naam inmiddels gewijzigd in Kamp Seedorf. Aanvankelijk werden hier ongeveer 1.500 Russische krijgsgevangenen uit het voormalige gevangenenkamp Sandbostel ondergebracht. Ze zouden tot juli 1945 naar hun geboorteland zijn vrijgelaten en werden gevolgd door ongeveer 10.000 Polen, voor wie dit kamp ook een doorgangsstation was. In maart 1946 kwamen er 2.100 mensen uit Litauen, 1.700 uit Letland en 200 uit Estland in Lager Seedorf. De meesten daarvan weken uit naar andere landen, omdat zij in hun eigen land niet meer welkom waren. Maar zelfs in het zicht van de haven bezweken een aantal van hen aan de gevolgen van het oorlogsgeweld en vonden hun laatste rustplaats iets ten noorden van de kazerne Seedorf.
Bekijk het hier…
Klik op dit symbool voor de originele publicatie uit de Griffioen.
Pagina opent in een nieuw venster.
Extra informatie over dit onderwerp:
Artikel in ‘Der Spiegel’ van 15 januari 2010
De eerder genoemde Klaus Volland schreef samen met Werner Borgsen in 1991 het allereerste boek over Stalag X B Sandbostel. Naar aanleiding van de vierde druk die in 2010 verscheen, publiceerde het Duitse tijdschrift Der Spiegel hierover een uitgebreid artikel dat nog steeds beschikbaar is op hun website (opent in apart venster).
Website Stichting Lager Sandbostel
Natuurlijk heeft ook de ‘Stiftung Lager Sandbostel’ haar eigen website. Die kun je hier vinden. Voor algemene informatie is er ook een (Nederlandstalige) brochure beschikbaar, met o.a. adres, openingstijden en een beknopte historie van het kamp.
Seedorf40 